• 29 марта, 2024

Гербарийлер коллекциясы

Июл 27, 2021

Семей қаласының облыстық тарихи-өлкетану музейі экспозицияның «Флора мен фауна» бөлімінде Семей өңірінің ландшафтық аймақтарының картасы қойылып, онда өсімдіктер мен жануарлар әлемі көрсетілген. Планшеттерде гербарийлер орналастырылған. Музей қорындағы гербарийлердің сақталымы жақсы.

Шалғындық көп жылдық өсімдік (лат. Poa praténsis) Poa тұқымдасы. Алғашқы дәнді дақылдардың бірі болып табылатын жем көкшөп (Pou pratensis). Ертіс жағасынан жиналған гербарий. Жыртқыш және жер асты өсінділері бар өсімдік, кейде өте тығыз, борпылдақ шөпте өседі. Сабағы сирек 10-20 жапырақтан, 30-90 см биіктікте өсетін өсімдік. Жапырақтары тар сызықты, ені 4 мм-ге дейін, жалпақ, тегіс немесе сәл өрескел. Ұзындығы 0,5-2 мм лингула, доғал. Ұзындығы 20 сантиметрге дейінгі дүрбелең, ұзынша немесе пирамидалы, көп түйірлі, бұтақтары бұдырлы болып келеді. Ол шалғындарда, өрістерде және орман шеттерінде өседі. Әртүрлі тіпті құмды топырақта өседі, бірақ ол бос, орташа ылғалды құнарлы топырақты жақсы көреді.

Ауа-райы жағдайына төзімді. Шым қалың емес шалғындарда өте тығыз өседі.Мыңжапырақ (Achillea millefolium) – гербарий үшін Ертістің оң жағалауынан алынған. Биіктігі 41 см, 1989 жылдың 12 маусымында жиналған гербарий (лат. Achillea millefolium) – астралылар тұқымдасы, мыңжапырақ туысына жататын, көп жылдық шөп тектес өсімдік. Гүлі биіктігі 70 см болатын сабағы біреу немесе бірнеше, қатты. Тамыр сабағы көлбеу өседі, оның жоғарғы жағынан бір топ тамыр жапырақтары мен сабағы өсіп шығады. Жапырағы көп ланцет тәрізді, 2-3 қауырсынды салаланған.

Әр саласы бірнеше жүздеген сегменттерге бөлінеді, сол себептен «мыңжапырақ» есімі берілген. Жемісі ұсақ тұқымша, жәндіктермен тозаңданады. Тұқым төгілу арқылы таралады. Шілдеден күзге дейін гүлдейді. Өсетін жері өзен жағасында, орманды дала мен далаларда және құрғақ шабындықтарда. Халық медицинасында өт қалтасына тас байланғанда және бауыр ауруларын, бронхтың қабынуын, геморройды емдеу үшін қолданады.Итмұрын( Rosa laxa Retz) Ертіс жайылмасы шалғындарының оң жағалауынан алынған гербарий. Коллектор Т.Ф.Ермолаева.

Бұталары тікенекті, 500-ге жуық түрі бар. Табиғатта таулы-тасты жерлерде, беткейлерде, орманда, су жағалауында өседі. Итмұрынның екпе түрлерінің барлығын дерлік раушан (роза) деп атайды. Халық арасында итмұрынның «жабайы раушан» деген атауы кеңінен қолданылады. Итмұрынның гүлі ақ, қызғылт, сары түсті, диаметрі 4-6 см, хош иісті, жай күлтелі және гүлпарлы да түрлері бар. Мамыр, маусым айларында гүлдейді. Жемісі тамыз, қыркүйек айларында піседі. Жемісі сопақша келген жылтыр, түсі қызыл немесе қызғылт-сары болады. Итмұрынның ерекшелігі — бағалы дәрумендерге бай, жемісі және одан дайындалған дәрі-дәрмектер медицинада негізінен асқазан және бауыр ауруларын емдеуге қолданылады, гүлдерін шайдың орнына пайдалануға болады, күлтелерден дайындалған эфир майы — парфюмерия өндірісінде пайдаланылады. Ылғалды жақсы көреді, топырақтың да, ауаның да ылғалдығына сезімтал, биіктігі 2 метрге дейін, қабығы бар, сабағы мен бұтақтары ұсақ тікенекті. Итмұрын шілдеде гүлдейді, тамызда жабайы раушан жеміс береді. Итмұрынның құрамында Менделеев кестесінің жартысы бар деуге болады. Тамыры, жапырағы, жемісі адам ағзасына өте шипалы.

Анар ТӨЛЕУБАЕВА, Семей қаласының облыстық тарихи-өлкетану музейі